Tongralar (T'ung-lo)

Tongralar (T'ung-lo)

Tonra boyu, 603 yılı dolaylarına ait verilen listelerde adlarına rastlanan
önemli boylardandır.
Tola Irmağı civarında P'u-ku, Wei-ho, Bayırku,
Fu-lo gibi sayıca kuvvetli boylar arasında idiler [527].
Ancak, daha sonra Sir Tarduşlara bağlanmışlardır.

Tonra'ların Gök-Türklerle aynı geleneklere sahip oldukları bildirilmiştir.

Sir Tarduşların kuzeyinde To-lan-ko'ların doğusunda bulunuyorlardı.
Başkente mesafeleri on yedi bin beş yüz li olup, durumları iyidir.
Otuz bin asker çıkarıyor durumda gösterilmeleri
onların kuvvetine işaret etmektedir.
628 yılında Doğu Gök-Türk devletinin zayıflayıp yıkılmaya yüz tutması üzerine
serbest kalıp Çin sarayına elçi gönderdiler.
Bundan uzun zaman sonra
kendiliklerinden Çin'e tabi olmayı rica ettiler.
Onların için Kuei-lin Askeri valiliği ihdas edildi. Reisleri ilteber Shih-chien Çor'a
Sol ling büyük generalliği tevcih edilip,
Askeri vali makamına tayin edildi.

682 yılında II. Gök-Türk devleti kurulduğunda Tonyukuk'a
Oğuzlardan bir kaçak (küräg) gelip,
Dokuz Oğuzların üzerine yeni bir kaganın çıktığını ve söz konusu kaganın Çin'e
General Ku'yu gönderirken,
Kıtanların üzerine Tongra Eşim adlı bir elçiyi Gök-Türklere karşı ittifak için yollamıştır [528].
Buradan hareketle Tongraların bu sırada kesinlikle Dokuz Oğuzların içinde bulunduğunu anlayabiliriz.

716 yılında II. Gök-Türk kaganlığına karşı başlayan seri isyanlarda
Tongraların adı geçmektedir.
Kül Tegin, Karluklar, Azlar, İzgiller, Dokuz Oğuzlar, Edizler, Oğuzlarla savaşıp,
her birinin isyanını teker teker bastırdıktan sonra Tonga Tegin'in cenaze töreni sırasında
Tongralardan bir gurup yiğit on eri öldürmüşlerdi [529].

742 yılında reisleri A-pu-sse on binden fazla çadır ahalisiyle gidip Çin'e teslim oldu.
Shuo-fang'da ikamet ettirildiler,
Sarı Irmağın güneyindeki topraklar onların ihtiyaçlarını karşılamak üzere verildiği gibi
on binlerce top kumaş bağışlandı.
Onların yüzünden He-ch'ü'deki topraklar boşaldı. On sene sonra isyan ettiler.
Bütün kabile boyları nehirden geçirttirilerek çölün kuzeyine döndüler.
Arkasından Uygurlar tarafından yıkıldılar ve halkı etrafa dağıldı.
A-pu-sse, sonradan Karluklara sığındı.
Pei-t'ing özel idarecisi Ch'eng-ch'ien-li onunla konuşup Çin'e teslim olması için ikna etti.
Neticede götürüldüğü Çin başkentinde öldürüldü.

Aradan zaman geçip An-lu-shan isyan ettiğinde onun askerlerini yağmalayıp kullandı.
Unvanı Ye-luo-ho olan birisi onların bir gurubunun başında görülmektedir.
Bildirildiğine göre Ye-luo-ho konuşması becerikli biri idi [530].

Kaynakça

527. PS (Pei Shih) 99, s. 3303; SS (Suei Shu) 84, 1879.
528. T (Tonyukuk Yazıtı), 8,9.
529. KT (Kül Tegin Yazıtı), K,7; BK (Bilge Kagan Yazıtı), D,31.

530. TT (T'ung Tien) 1080c; HTS (Hsin T'ang shu) 217B, s. 6140-41;
WHTK (Wen-hsien T'ung-k'ao) 2699a; TPHYC (T'ai-p'ing Huan-yü-chi) 198, s. 736.

Çin Kaynaklarına Göre Eski Türk Boyları, 2. Baskı (tıpkıbasım), sf: 117-118,
Türk Tarih Kurumu Yayınları-2013, Prof. Dr. Ahmet Taşağıl